GŁÓWNE JEDNOSTKI TEKTONICZNE
na Świecie

w Europie, w Polsce
Tektonika płyt litosfery

OBSZARY LĄDOWE
OBSZARY DNA MORSKIEGO
__________

Największymi jednostkami tektonicznymi są płyty litosfery. Wyróżnia się 7 płyt dużych:
- euroazjatycką,
- afrykańską,
- indoaustralijską,
- pacyficzną,
- północnoamerykańską,
- południowoamerykańską,
- antarktyczną 
oraz kilka średniej wielkości i kilkanaście małych – patrz MAPA.
___________

OBSZARY LĄDOWE

Najstarsze jednostki geologiczne, powstałe w obrębie płyt litosfery, to tarcze i platformy prekambryjskie. Do największych zalicza się:
- Tarczę Kanadyjską i Tarczę Grenlandzką w Ameryce Północnej,
- Tarczę Brazylijską i Tarczę Gujańską w Ameryce Południowej,
- Tarczę Afrykańską i Platformę Saharyjską w Afryce,
- Tarczę Bałtycką i Platformę Wschodnioeuropejską w Europie,
- Tarczę Arabską, Tarczę Dekańską, Tarczę Chińską, Tarczę Ałdańską, Platformy Syberyjskie i Platformę Turańską w Azji,
- Platformę Australijską,
- Tarczę Antarktyczną.

Na początku ery paleozoicznej miała miejsce orogeneza kaledońska, podczas której uformowały się najstarsze góry m. in.:
- Tienszan w Azji,
- Góry Skandynawskie w Europie,
- część Appalachów w Ameryce Północnej
- część Wielkich Gór Wododziałowych w Australii.

Również w erze paleozoicznej, ale nieco później, doszło do fałdowań orogenezy hercyńskiej – powstały wówczas góry:
- Pamir, Ałtaj i Kunlun w Azji,
- Ural w Europie,
- większa część Appalachów w Ameryce Północnej,
- Góry Smocze i część Atlasu w Afryce,
- część Wielkich Gór Wododziałowych w Australii.

Pod koniec ery mezozoicznej rozpoczęła się orogeneza alpejska, która trwała przez cały trzeciorzęd (starszy okres ery kenozoicznej). Jako jedne z pierwszych, w fazie kimeryjskiej uformowały się azjatyckie Góry Czerskiego, Góry Wierchojańskie oraz Masyw Tybetański. Nieco później, na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej – faza laramijska – powstały północnoamerykańskie Kordyliery.
Jednak zasadnicza część orogenzy alpejskiej miała miejsce w trzeciorzędzie. Wypiętrzyły się wówczas liczne pasma wysokich gór. Szczególnie wyraźnie zaznacza się pas fałdowań od Półwyspu Iberyjskiego w Europie po Półwysep Indochiński w Azji. Największe i najwyższe z gór to:
- Himalaje (8848 m n.p.m. – najwyższe góry świata), Hindukusz, Kaukaz, Zagros wraz z całą Wyżyną Irańską i in. w Azji,
- Alpy, Pireneje, Karpaty i in. w Europie,
- Atlas w Afryce.
Poza tym z orogenezy alpejskiej pochodzą:
- Andy w Ameryce Południowej,
- Góry Transantarktyczne na Antarktydzie.
W trakcie alpejskich ruchów orogenicznych intensywnie występowały zjawiska wulkaniczne. W ich wyniku powstało wiele wysp i archipelagów, m. in. Wyspy Japońskie, Wyspy Flipińskie, Archipelag Malajski, Nowa Zelandia i inne wyspy Oceanii, Karaiby.

Świat – jednostki tektoniczne

__________

OBSZARY DNA MORSKIEGO [mapa]

Na stykach płyt litosfery, w miejscach ich rozsuwania – tzw. strefy ryftowe – powstały grzbiety oceaniczne, m. in.:
- Grzbiet Wschodniopacyficzny,
- Grzbiet Północnoatlantycki,
- Grzbiet Południowoatlantycki,
- Grzbiet Środkowoindyjski.

Natomiast tam, gdzie dochodziło do kolizji płyt – tzw. strefy subdukcji – wytworzyły się rowy oceaniczne, m. in.:
- Rów Mariański (11022 m p.p.m. – najgłębszy na świecie),
- Rów Tonga (10882 m p.p.m.),
- Rów Filipiński (10830 m p.p.m.),
- Rów Bonin (10585 m p.p.m.),
- Rów Atakamski (8180 m p.p.m.),
- Rów Aleucki (7822 m p.p.m.),
- Rów Portoryko (9220 m p.p.m.),
- Rów Sandwich Południowy (8265 m p.p.m.),
- Rów Sundajski (7450 m p.p.m.).

powrót na początek strony