KLIMAT

na Świecie, w Europie, w Polsce 

ATMOSFERA

SKŁADNIKI KLIMATU 
CZYNNIKI KLIMATOTWÓRCZE 
KLASYFIKACJA KLIMATÓW
__________

SKŁADNIKI KLIMATU

Klimat to typowy, powtarzający się corocznie (pory roku) przebieg stanów pogody na danym obszarze. Z kolei pogoda jest rozumiana jako stan atmosfery ziemskiej w danym miejscu i czasie. Zarówno klimat jak i pogodę charakteryzują te same parametry meteorologiczne zwane też składnikami klimatu (pogody), które nieustannie wzajemnie na siebie oddziaływują:
- usłonecznienie – to inaczej ilość promieniowania słonecznego, jaka dociera do powierzchni Ziemi; bezpośrednio wpływa na temperaturę powietrza, a pośrednio na pozostałe składniki klimatu - jest w zasadzie pierwotną przyczyną wszelkich zjawisk i procesów zachodzących w troposferze; promienie słoneczne przechodzą przez atmosferę częściowo się w niej rozpraszając, częściowo odbijając (od chmur); dochodzą też do powierzchni Ziemi, która je pochłania i odbija; powstają w ten sposób różnice temperatur, co wpływa na zmiany właściwości fizycznych powietrza (np. powietrze ciepłe jest lżejsze od zimnego), a to prowadzi do rozmaitych jego ruchów i przemian;
- ciśnienie atmosferyczne – określa stopień “zagęszczenia” powietrza w danym miejscu; obszar o wysokim ciśnieniu to baryczny wyż, a o niskim ciśnieniu to baryczny niż atmosferyczny; rozkład ciśnienia atmosferycznego decyduje o przemieszczaniu się mas powietrza (ciepłych i zimnych, suchych i wilgotnych), co wywołuje kolejne zmiany w atmosferze;
- wiatr – to przeważnie poziomy ruch powietrza względem powierzchni Ziemi, wywołany różnicą ciśnień; charakteryzuje go prędkość (siła) mierzona w m/s lub w umownej skali Beauforta oraz kierunek, z którego wieje; jest ściśle związany z rozkładem ciśnienia atmosferycznego; powietrze przemieszcza się od wyżów do niżów, jednak ruch ten nie odbywa się po najkrótszej drodze, tj. po linii prostej; działają tu różne czynniki odchylające m.in. ruch wirowy Ziemi, którego efektem jest siła Coriolisa działająca na wiatry w różny sposób na półkuli północnej i południowej – wieją one zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara wokół wyżów na półkuli północnej i wokół niżów na półkuli południowej;

- temperatura powietrza – zależy głównie od usłonecznienia i napływu mas powietrza; przy ustalaniu typu klimatu decydujące znacznie mają średnie wieloletnie temperatury najzimniejszego i najcieplejszego miesiąca oraz średnie roczne, a także roczne i dobowe amplitudy (różnice między wartością najwyższą i najniższą);
- opady atmosferyczne – ich wielkość podawana jest w mm (sumy roczne, półroczne, miesięczne, dobowe itp.); zalicza się do nich deszcz, śnieg, grad, mżawkę, krupę śnieżną; powstają w chmurach, w których skroplona lub skrystalizowana para wodna nie może się utrzymać i spada na ziemię; chmury deszczowe tworzą się w różnych okolicznościach, m.in. na styku mas powietrza (ciepłych i zimnych), gdzie występują ciepłe i zimne fronty atmosferyczne, a także w wyniku wznoszących prądów powietrza, tzw. prądów konwekcyjnych;
- wilgotność powietrza – zawartość pary wodnej w powietrzu; ma wpływ na występowanie opadów oraz na zmiany temperatury – powietrze wilgotne nagrzewa i ochładza się wolniej niż suche;
- zachmurzenie – określane “na oko” jako procentowe zakrycie nieba przez chmury; w dzień ogranicza dopływ bezpośredniego promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi, co powoduje ochłodzenie; z kolei w nocy hamuje wypromieniowanie ciepła przez Ziemię, co skutkuje mniejszym spadkiem temperatury; poza tym chmury deszczowe przynoszą opady.

Oprócz powyższych składników w atmosferze epizodycznie pojawiają się rozmaite zjawiska meteorologiczne, np. burze, gradobicia, nawałnice, oberwania chmur, trąby powietrzne, cyklony tropikalne, zorze polarne, mgły, szron, szadź i in. Częstotliwość i nasilenie ich występowania również składają się na klimat danego obszaru.
__________

CZYNNIKI KLIMATOTWÓRCZE

To jakie wartości przyjmują składniki klimatu zależy od czynników klimatotwórczych. Najważniejsze z nich to:
- szerokość geograficzna - na obszarach o niskich szerokościach geograficznych (między zwrotnikami) występuje zwiększone usłonecznienie, co powoduje podwyższenie temperatury; z kolei w rejonie wysokich szerokości geograficznych (strefy okołobiegunowe) usłonecznienie jest małe i stąd niskie tam temperatury; jest to wynikiem różnego kąta padania promieni słonecznych – im jest on większy tym Ziemia bardziej się ogrzewa;

OŚWIETLENIE ZIEMI W CZASIE RÓWNONOCY
WIOSENNEJ (21 marca), I JESIENNEJ (23 września)

- odległość od morza (oceanu) - w sąsiedztwie mórz i oceanów powietrze jest bardziej wilgotne, co skutkuje większymi opadami, a także mniejszą zmiennością temperatur w ciągu roku; im dalej od morza tym opadów jest mniej i wzrastają roczne amplitudy temperatur;
- wysokość bezwzględna - wraz ze wzrostem wysokości na poziom morza spada temperatura; opady początkowo rosną, do wysokości występowania chmur opadowych; następnie maleją; wraz z wysokością zmienia się także rodzaj opadów (im wyżej tym zimniej i częściej pada tam śnieg);
- rzeźba terenu - wielkie łańcuchy górskie mogą stanowić barierę dla napływających mas powietrza; po stronie stoków dowietrznych występuje zdecydowanie więcej opadów;
- prądy morskie - chłodnym i ciepłym masom wody towarzyszą takie same masy powietrza; ich napływ powoduje zmiany w temperaturach i opadach (prąd ciepły ociepla wybrzeża i zwiększa opady, a prąd chłodny ochładza i zmniejsza opady);
- działalność człowieka -  w miastach notowane są podwyższone temperatury m.in. ze względu na ciepłownictwo i zwiększoną emisję zanieczyszczeń (efekt cieplarniany).
__________

KLASYFIKACJA KLIMATÓW

Istnieje wiele różnych klasyfikacji klimatów. Przy ich konstruowaniu uwzględniano niemal wszystkie składniki klimatu. Jednak najczęściej dwoma najważniejszymi czynnikami są temperatura powietrza i opady atmosferyczne. Ich roczny przebieg decyduje o występowaniu określonych pór roku, np. wiosna, lato, jesień i zima albo pora sucha i deszczowa. Są one charakterystyczne dla poszczególnych klimatów. Na poniższych przykładowych wykresach można  jednocześnie prześledzić rozkład temperatur powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku.

Stosunkowo często spotykane są klasyfikacje dwustopniowe. Pierwszy stopień zakłada podział na strefy klimatyczne, przebiegające na ogół w układzie równoleżnikowym - od najzimniejszej okołobiegunowej do najcieplejszej równikowej. Drugi stopień podziału wyróżnia wewnątrz stref typy klimatu, które najczęściej zależą od opadów, np. wilgotne (morskie) i suche (lądowe). Oprócz tego wyodrębniane są też klimaty astrefowe. Ich występowanie jest niezależne od szerokości geograficznej. Zmieniają one w istotny sposób warunki klimatyczne, jakie teoretycznie powinny panować na danym obszarze. Przykładami klimatów astrefowych są odmiany górskie lub monsunowe różnych typów klimatu.

Klasyfikacja klimatów na Świecie

powrót na początek strony