|
|
|
  |
| TĘCZA  Na pewno wielokrotnie widziałeś na niebie tęczę. Przypomnij sobie w jakich okolicznościach ją zaobserwowałeś? Każdorazowo pojawieniu się tego pięknego zjawiska towarzyszą opady deszczu, często burzowe. Krótko po ustąpieniu opadów lub pod ich koniec, gdy zza chmur zaczyna wychodzić Słońce, na niebie pojawia się wielobarwny łuk. Przyglądając się uważnie, dostrzeżesz (wymieniając od wewnątrz) barwy: fioletową, niebieską, zieloną, żółtą, pomarańczową i czerwoną. Wprawne oko może zobaczyć ich więcej. Są to zawsze te same barwy, ułożone w tej samej kolejności, które płynnie przechodzą jedna w drugą.
|  | Jak powstaje tęcza? Białe światło słoneczne, przechodząc przez kropelki deszczu, także kryształki lodu, rozdziela się na widoczne w tęczy barwy. Zjawisko to nazywa się rozszczepieniem światła. W warunkach domowych lub szkolnych możesz wykonać doświadczenie, które potwierdzi, że światło białe jest mieszaniną wszystkich barw. |  | Doświadczenie 1  | | Czy wiesz, do czego wykorzystano barwy tęczy i kolejność, w jakiej się układają? Na lekcjach przyrody nieodzowną pomocą jest mapa, zwłaszcza fizyczna (hipsometryczna). Przyjrzyj się uważnie barwom zastosowanym na mapie do przedstawiania rzeźby terenu, a następnie popatrz na tęczę.
Co zauważyłeś?
Są to dokładnie te same barwy, uszeregowane w tej samej kolejności.
Jak myślisz, czy to jest przypadek?
Nie, to nie przypadek! Przy opracowaniu barw hipsmetrycznych dla map, wykorzystano nasze subiektywne ich postrzeganie. Barwy ciepłe (żółte, pomarańczowe, czerwone) odbieramy jako bliższe, natomiast barwy zimne (zielone, niebieskie, fioletowe) postrzegamy jako bardziej od nas oddalone. Dlatego też formy wypukłe – wyżyny, góry – oznaczane są na mapach fizycznych barwami ciepłymi, natomiast formy wklęsłe – niziny, morza i oceany – barwami zimnymi. | |  |  | Czy wiesz, że? | Lecąc samolotem, możesz zobaczyć tęczę w całości, tzn. w kształcie pełnego koła. Łuk, który zazwyczaj obserwujesz z Ziemi, to jedynie jej fragment. Tęczę możesz zobaczyć jedynie wtedy, gdy Słońce znajduje się za Twoimi plecami.
|
| BURZA  Burza to zjawisko pogodowe, które u wielu ludzi wywołuje lęk. Wiesz już, że powstaje, gdy na niebie pojawią się ciemne chmury deszczowo burzowe. Zazwyczaj tuż przed burzą powietrze staje się duszne i gorące. Podczas burzy słychać grzmoty (zjawisko dźwiękowe, inaczej akustyczne) i można dostrzec błyskawice (zjawisko świetlne). Owe grzmoty i błyskawice to pioruny, czyli wyładowania elektryczne zachodzące wewnątrz chmury burzowej, między chmurami lub między chmurą a powierzchnią Ziemi.
Piorun jest szczególnie niebezpieczny dla człowieka. Najczęściej uderza on w najwyższe przedmioty (budynki, drzewa, wieże itp.), powodując ich zniszczenie lub pożar. Dlatego nigdy podczas burzy nie szukaj schronienia na otwartej przestrzeni i pod wysokimi, stojącymi samotnie drzewami. Zabezpieczeniem przed piorunami są piorunochrony – metalowe elementy umieszczane na dachach budynków, odprowadzające wyładowanie elektryczne występujące podczas uderzenia pioruna do ziemi. | | Dlaczego podczas burzy najpierw widać błyskawicę, a dopiero po kilku sekundach dociera do naszych uszu grzmot? Jak już wspomnieliśmy wyładowaniom elektrycznym w atmosferze towarzyszy efekt świetlny – błyskawica – i efekt dźwiękowy – grzmot. Ponieważ prędkość światła i dźwięku w atmosferze jest różna: prędkość światła to ok. 300 000 km/s, prędkość dźwięku to ok. 340 m/s,
wcześniej dociera do nas błyskawica, która jest szybsza. | | Czy wiesz, jak można oszacować w jakiej odległości od Ciebie przechodzi burza? Zmierz różnicę czasu pomiędzy błyskawicą i grzmotem (w sekundach). Otrzymany wynik podziel przez 3, a dowiesz się ile kilometrów od Ciebie przechodzi burza. Przykład: Dostrzegasz błysk, a po upływie 9 sekund słyszysz grzmot. 9 : 3 = 3
Burza jest w odległości ok. 3 kilometrów od Ciebie. Dlaczego liczymy to w ten sposób? Światło jest tak szybkie, że dociera do nas natychmiast po wystąpieniu wyładowania. Dźwięk potrzebuje na przebycie 1 kilometra ok. 3 sekund (w ciągu 1 sekundy fala dźwiękowa przemierza ok. 340 metrów). | | | | Czy wiesz, że? | Wynalazcą piorunochronu był Beniamin Franklin, amerykański uczony i polityk, który w 1749 roku postanowił „ściągnąć” z chmury burzowej elektryczność za pomocą latawca.
|
 | UWAGA !!! Gdy jest burza, zamknij okna w mieszkaniu i powyłączaj z gniazdek elektrycznych wszystkie urządzenia pobierające prąd. Nie zapomnij także wyjąć przewodu antenowego z telewizora i radia. |
|
|
Słowa kluczowe: