|
w , w
na , w , w
ROZMIESZCZENIE LĄDÓW I OCEANÓW
PRZEBIEG LINII BRZEGOWEJ
archipelagi, wyspy, półwyspy
(morza, zatoki, cieśniny – patrz rozdział Wody morskie na Świecie)
OGÓLNOGEOGRAFICZNA MAPA ŚWIATA
__________ Pod względem fizyczno-geograficznym lądy występujące na Ziemi podzielono na obszary zwane kontynentami. Kontynent cechuje występowanie cokołu lądowego (patrz ukształtowanie pionowe), znajdującego się częściowo pod powierzchnią wody (szelf, stok kontynentalny). Do kontynentów włącza się również wyspy wyrastające z ich cokołu. W ten sposób wyróżnić można 6 kontynentów:
- Eurazję,
- Afrykę,
- Amerykę Północną,
- Amerykę Południową,
- Antarktydę,
- Australię. ŚWIAT – podział na kontynenty i oceany
W praktyce jednak przy podziale lądów, obok cech fizyczno-geograficznych, uwzględnia się także aspekty społeczno-polityczne oraz historyczne. Kierując się tymi kryteriami wyróżnionych zostało 7 kontynentów – części świata. W kolejności od największego do najmniejszego są to:
- Azja – 44,4 mln km2,
- Afryka – 30,3 mln km2,
- Ameryka Północna – 24,2 mln km2,
- Ameryka Południowa – 17,8 mln km2,
- Antarktyda – 13,3 mln km2,
- Europa – 10,5 mln km2,
- Australia z Oceanią – 8,5 mln km2. Wszystkie wyżej wymienione lądy oblewane są wodami oceanów:
- Spokojnego (Pacyfiku), zwanego też Wielkim – 178,7 mln km2,
- Atlantyckiego – 92,3 mln km2,
- Indyjskiego – 75,9 mln km2,
- Arktycznego (niektóre źródła zaliczają Ocean Arktyczny do Atlantyku) – 14,1 mln km2.
Oceany łączą się ze sobą tworząc wielki akwen – wszechocean.
Udział oceanów i kontynentów w całkowitej powierzchni kuli ziemskiej przedstawia poniższy diagram. 
Rozmieszczenie lądów wykazuje dużą nierównomierność. Ogromna większość położona jest na półkuli północnej, na której zajmują one 39,4 % jej powierzchni.
Udział lądów zdecydowanie maleje na półkuli południowej, szczególnie w umiarkowanych szerokościach geograficznych. 
Największym zwartym blokiem lądowym na świecie jest Eurazja, która leży we wschodniej części półkuli północnej. Łączy się ona wąskim przesmykiem z Afryką (położoną w znacznej części na półkuli południowej). Centralną część półkuli zachodniej zajmują kontynenty amerykańskie – Ameryka Północna połączona wąskim międzymorzem Ameryki Środkowej z Ameryką Południową. W całości na półkuli południowej leżą: Australia (z wyjątkiem niewielkiej części Oceanii) oraz Antarktyda. Dokładne położenie geograficzne skrajnych przylądków poszczególnych kontynentów znajduje się w tabeli.
__________ Przebieg współczesnej linii brzegowej wykazuje bardzo duże zróżnicowanie. Charakterystyczne jest słabe urozmaicenie linii brzegowej na półkuli południowej (w Afryce, Australii, Ameryce Pd.) oraz bardzo silne na półkuli północnej (w Europie, Azji, Ameryce Pn.).  Miarą owego urozmaicenia jest współczynnik rozwinięcia linii brzegowej (W). Wyraża się go jako stosunek długości linii brzegowej kontynentu (Lk) do obwodu koła (Lo), którego powierzchnia (Po) równa jest powierzchni kontynentu (Pk). Wyższa wartość współczynnika świadczy o większej ilości elementów linii brzegowej, czyli o silniejszym jej urozmaiceniu.
Wartości współczynnika rozwinięcia linii brzegowej dla poszczególnych kontynentów przedstawiają się następująco: Ameryka Północna 4,9, Europa 3,5, Azja 3,2, Australia 2,0, Ameryka Południowa 2,0, Afryka 1,6. Dla Antarktydy współczynnika w zasadzie nie oblicza się – linia brzegowa prawie na całej długości jest tam przykryta lodem. Wybrane elementy linii brzegowej:
archipelagi, wyspy, półwyspy
(morza, zatoki, cieśniny – patrz rozdział Wody morskie na Świecie)
Archipelagi:
AZJA
Lakkadiwy, Malediwy, Andamany, Nikobary, Archipelag Malajski, Filipiny, Wyspy Riukiu, Wyspy Japońskie, Kuryle, Wyspy Nowosyberyjskie, Ziemia Północna AFRYKA
Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka, Wyspy Tristan da Cunha, Maskareny, Komory, Amiranty, Seszele, Wyspy Czagos AMERYKA PÓŁNOCNA
Wyspy Królowej Elżbiety, Aleuty, Wyspy Revilla Gigedo, Wielkie Antyle, Małe Antyle, Bahamy, Bermudy AMERYKA POŁUDNIOWA
Wyspy Żółwie (Galapagos), Wyspy Desventurados, Wyspy Juan Fernandez, Falklandy (Malwiny) ANTARKTYDA
Szetlandy Południowe, Orkady Południowe, Sandwich Południowy, Wyspy Księcia Edwarda, Wyspy Crozeta, Wyspy Kergulena, Wyspy Balleny’ego AUSTRALIA i OCEANIA
Hawaje, Mariany, Wyspy Marshalla, Karoliny, Wyspy Palau, Wyspy Salomona, Wyspy Gilberta, Wyspy Feniks, Wyspy Tokelau, Wyspy Ellice, Wyspy Fidżi, Wyspy Tonga, Nowe Hebrydy, Wyspy Samoa, Wyspy Kermadec, Nowa Zelandia, Wyspy Bounty, Wyspy Antypodów, Wyspy Auckland, Wyspy Line, Markizy, Wyspy Towarzystwa, Wyspy Cooka, Wyspy Tubuai, Archipelag Tuamotu EUROPA
patrz Ukształtowanie poziome litosfery w Europie
Wyspy:
AZJA
Sokotra, Cejlon, Sumatra, Jawa, Borneo, Celebes, Timor, Mindanao, Palawan, Luzon, Hajnan, Tajwan, Kiusiu, Sikoku, Honsiu, Hokkaido, Sachalin, Wyspa Wrangla AFRYKA
Madera, Wyspa Wniebowstąpienia, Wyspa Świętej Heleny, Madagaskar, Reunion, Mauritius AMERYKA PÓŁNOCNA
Grenlandia, Ziemia Baffina, Southampton, Devon, Wyspa Ellesmere’a, Kodiak, Vancouver, Wyspa Wiktorii, Wyspa Banksa, Clipperton, Kuba, Jamajka, Haiti, Portoryko, Nowa Fundlandia AMERYKA POŁUDNIOWA
Ziemia Ognista, Trynidad Południowy, Sao Paulo ANTARKTYDA
Wyspa Bouveta, Wyspa Aleksandra, Wyspa Berknera, Georgia Południowa, Heard, Macquarrie, Wyspa Roosevelta, Wyspa Scotta AUSTRALIA i OCEANIA
Tasmania, Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia, Nowa Brytania, Midway, Johnston, Wyspa Bożego Narodzenia, Tahiti, Pitcairn, Wyspa Campbella, Steward, Chatham, Wake, Wyspa Wielkanocna EUROPA
patrz Ukształtowanie poziome litosfery w Europie
Półwyspy:
AZJA
Arabski, Indyjski, Malajski, Indochiński, Koreański, Kamczatka, Czukocki, Tajmyr, Gydański, Jamał AFRYKA
Somalijski AMERYKA PÓŁNOCNA
Labrador, Alaska, Kalifornijski, Jukatan, Floryda, Nowa Szkocja ANTARKTYDA
Antarktyczny AUSTRALIA i OCEANIA
Jork, Ziemia Arnhem, Ptasia Głowa EUROPA
patrz Ukształtowanie poziome litosfery w Europie powrót na początek strony
|
;)